مهم‌ترین آلات موسیقی آفریقایی

در موسیقی آفریقا سازهای متنوعی وجود دارد که نام بردن تمامی آن‌ها امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل ناچاریم تنها برخی از این سازها را نام ببریم. از مهم‌ترین آلات موسیقی آفریقایی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

کالیمبا

کالیمبا یک ساز محبوب آفریقایی است که در سالیان اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این ساز کوچک که در ایران هم علاقه‌مندان خاص خود را دارد، صدایی فوق‌العاده تولید می‌کند که می‌تواند هر کس را مجذوب خود کند.

چندین تیغه بر روی بدنه چوبی این ساز قرار گرفته که در اثر تماس دست نوازنده به صدا در می‌آیند و موسیقی می‌سازند. همین موضوع تقاضا را برای خرید کالیمبا افزایش داده است.

این ساز را با تعداد تیغه‌های متفاوتی می‌توان در بازار یافت اما استانداردترین آن‌ها معمولا 17 تیغه دارد. اگر ابتدای مسیر یادگیری کالیمبا هستید، احتمالا دوست داشته باشید سراغ کالیمباهایی با تیغه‌های کمتر بروید. توصیه ما به شما این است که از همان ابتدا کالیمبایی را بخرید که تعداد تیغه‌های بالایی داشته باشد تا امکان نواختن قطعات متنوع برای شما فراهم شود.

بینگا بانگو

بانگو یک ساز کوبه‌ای دوطرفه است که ریشه‌های آفریقایی و کوبایی دارد. بینگا بانگو امروزه از مهم‌ترین عناصر موسیقی لاتین به شمار می‌رود. این ساز که از یک طبل بزرگ‌تر (همبرا) و یک طبل کوچکتر (ماچو) تشکیل شده، با نواختن با دست، ریتم‌های پیچیده و جذابی را خلق می‌کند و به همین دلیل در بسیاری از ژانرهای موسیقی کوبایی از جمله سالسا و سون استفاده می‌شود.

طبل بانگو نه تنها یک ابزار موسیقی، بلکه نمادی از فرهنگ و تاریخ مردم کوبا است. صدای گرم و گیرای بانگو در جشن‌ها، مراسم مذهبی و حتی در زندگی روزمره کوبایی‌ها شنیده می‌شود. این ساز به دلیل ساختار ساده و در عین حال متنوع خود، امکان اجرای طیف گسترده‌ای از ریتم‌ها و ملودی‌ها را فراهم می‌کند و به همین دلیل در میان نوازندگان موسیقی کوبایی بسیار محبوب است.

شکره (ساز)

شکره ساز کوبه‌ای منحصربه‌فردی است که ریشه در فرهنگ غنی قبیله یوروبا در غرب آفریقا دارد. این ساز زیبا و ساده از یک کدوی خشک شده ساخته می‌شود که با توری‌ای از مهره‌ها یا صدف‌ها پوشانده شده است. با تکان دادن و چرخاندن این ساز، صداهای ریتمیک و دلنشینی تولید می‌شود که در بسیاری از مراسم و جشن‌های قبیله‌ای یوروبا استفاده می‌شود.

صداهای تولید شده توسط شکره بسیار متنوع است و به نوع کدو، جنس مهره‌ها و تکنیک نواختن بستگی دارد. این ساز به دلیل ساخت ساده و در عین حال صدای منحصر به فردش، به سرعت در فرهنگ‌های دیگر نیز محبوب شد و امروزه در موسیقی فولکلور آفریقای غربی و آمریکای لاتین نیز به کار می‌رود.

جمبه

جمبه طبلی کاسه‌ای شکل و محبوب است که در غرب آفریقا رواج داشته. این ساز صدایی گرم و گیرایی دارد که سال‌هاست در موسیقی‌های سنتی و مدرن این منطقه طنین‌انداز است. خاستگاه جمبه به کشورهای مالی، گینه، سنگال، ساحل عاج و دیگر کشورهای غرب آفریقا بازمی‌گردد. بدنه‌ی این ساز از چوب ساخته شده و روی آن با چرم کشیده شده که با طناب محکم می‌شود. نوازنده با دست روی چرم می‌کوبد و صداهای متنوع و ریتمیک ایجاد می‌کند.

صدای جمبه شنونده را به دل جنگل‌های آفریقا و رقص‌های پرشور قبیله‌ای می‌برد. این ساز نه تنها در موسیقی سنتی، بلکه در ژانرهای مدرن مانند آفریقا، هیپ هاپ و حتی جاز نیز کاربرد دارد.

تومبا

تومبا از دیگر سازهای آفریقایی است که به عنوان بزرگترین عضو خانواده کنگا شناخته می‌شود. این ساز با صدایی قدرتمند و بم، نقش محوری در بسیاری از سبک‌های موسیقی لاتین ایفا می‌کند. تومبا که گاهی تومبادورا یا سالیدور نیز نامیده می‌شود، ساختاری استوانه‌ای دارد و معمولاً از چوب ساخته می‌شود. قطر دهانه‌ی این ساز به اندازه‌ای است که نوازنده بتواند با هر دو دست روی آن بنوازد.

صداهای تولید شده توسط تومبا به قطر، جنس چوب و ضخامت پوست روی آن بستگی دارد. نوازندگان با ضربه زدن به قسمت‌های مختلف پوست تومبا، طیف گسترده‌ای از صداها را تولید می‌کنند که از صداهای بم و عمیق تا صداهای تیز و بلند متغیر است. تومبا به دلیل صدای قدرتمند و توانایی تولید ریتم‌های پیچیده، اغلب به عنوان پایه و ستون ریتمیک در گروه‌های موسیقی لاتین استفاده می‌شود.

تنبورین

تنبورین یکی از سازهای پرکاربرد و محبوب آفریقایی است که در خانواده سازهای کوبه‌ای قرار می‌گیرد. این ساز به گونه‌ای است که با ضربه زدن به پوست کشیده شده روی یک حلقه چوبی و لرزش زنگوله‌های تعبیه شده در حاشیه آن صدا تولید می‌کند. 

تاریخچه تنبورین به دوران باستان بازمی‌گردد. نمونه‌های اولیه این ساز در تمدن‌های باستانی مانند مصر و یونان کشف شده‌اند. تنبورین در طول تاریخ تحولات بسیاری کرده و اشکال و اندازه‌های متنوعی به خود گرفته است. امروزه تنبورین در سبک‌های مختلف موسیقی، از موسیقی کلاسیک تا موسیقی پاپ و راک، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ساختار تنبورین شامل یک حلقه چوبی، یک پوست کشیده شده روی این حلقه (معمولاً از جنس گوسفند یا بز) و زنگوله‌هایی است که به حاشیه حلقه متصل می‌شوند. اندازه، جنس و تعداد زنگوله‌ها بر اساس نوع موسیقی و سبک نواختن متفاوت است.

نحوه نواختن تنبورین بسیار ساده است و با دست یا با استفاده از یک چوب مخصوص انجام می‌شود. نوازنده با ضربه زدن به پوست تنبورین و لرزاندن زنگوله‌ها، ریتم و ملودی مورد نظر را ایجاد می‌کند.

والیها

والیها ساز زهی بومی جزیره ماداگاسکار است که به دلیل  صدایی دلنشین و آرامش‌بخش، سال‌هاست مورد توجه قرار گرفته است. این ساز منحصر به فرد که از یک لوله بامبو توخالی ساخته شده و بر روی آن سیم‌هایی کشیده شده است، به عنوان نماد ملی موسیقی ماداگاسکار شناخته می‌شود.

صدای والیها، ترکیبی از ملودی‌های آرام و ریتم‌های ظریف است که شنونده را به سفری دل‌انگیز به قلب طبیعت ماداگاسکار می‌برد. این ساز نه تنها در مراسم سنتی و آیینی، بلکه در موسیقی روزمره مردم مالاگاسی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. نوازندگان ماهر والیها، با انگشتان خود بر روی سیم‌ها می‌کشند و ملودی‌هایی خلق می‌کنند که روح و روان را نوازش می‌دهد.

لازم به ذکر است، ساخت والیها نیازمند مهارت و دقت بالایی است. انتخاب بامبو مناسب، تراشیدن لوله و کشیدن سیم‌ها، همگی مراحل ظریفی هستند که بر کیفیت صدای ساز تأثیر می‌گذارند. امروزه والیها نه تنها در ماداگاسکار، بلکه در بسیاری از نقاط جهان به عنوان یک ساز منحصر به فرد و جذاب شناخته شده است.

مهم‌ترین سبک‌های موسیقی آفریقا

در آفریقا سبک‌های موسیقی بسیاری جریان دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

سبک سوکوس

سوکوس یک سبک موسیقی رقص‌آور و پر انرژی است که ریشه‌های مشترکی با رومبا دارد. این سبک که عمدتاً در کشور کنگو رواج یافته، با ریتم‌های پیچیده و بداهه‌نوازی‌های گیتار شناخته می‌شود. فرانکو لامبو، یکی از مشهورترین هنرمندان سوکوس، با لقب “جادوگر گیتار” به دلیل مهارت‌های استثنایی‌اش در نواختن گیتار، نقش مهمی در محبوبیت این سبک موسیقی ایفا کرده است.

موسیقی سوکوس با ریتم‌های تند و ملودی‌های جذاب خود، در طول دهه‌ها توانسته است مخاطبان زیادی را در سراسر جهان به خود جذب کند. پاپا ومبا یکی دیگر از هنرمندان تأثیرگذار این سبک است که با تلفیق عناصر مدرن در موسیقی سوکوس، تحولی عظیم در این ژانر ایجاد کرد. آهنگ معروف “یوله له” از پاپا ومبا نمونه‌ای بارز از این نوآوری‌هاست.

جوجو

جوجو یک سبک موسیقی محبوب نیجریه‌ای است که تأثیر قابل توجهی بر موسیقی غربی داشته است. سبک‌های مشتقی مانند آفرو بیت و های‌لایف، از جمله نتایج توسعه و تکامل موسیقی جوجو هستند. این سبک با ریتم‌های شاداب و ملودی‌های جذاب خود، در میان مردم نیجریه و سایر کشورهای آفریقایی بسیار محبوب یافته است.

گروه “آمازون‌های آفریقا” (Les Amazones d’Afrique)، گروهی متشکل از هنرمندان زن از کشورهای مختلف آفریقایی می‌باشند که با استفاده از موسیقی جوجو، به موضوعات اجتماعی مهمی مانند برابری جنسیتی پرداخته‌اند. این گروه با اجراهای متنوع از قطعات موسیقی مختلف، توانسته‌اند طیف گسترده‌ای از مخاطبان را به خود جذب کند. آهنگ “مانسا سوییاری” از این گروه، نمونه‌ای از تلفیق جذاب سبک‌های مختلف موسیقی بوده و شنیدن آن به علاقه‌مندان موسیقی توصیه می‌شود.

ام‌بالاکس

ام‌بالاکس یک سبک موسیقی پرطرفدار اهل سنگال است که با ریتم‌های پیچیده و جذاب خود شناخته می‌شود. یوسو ندور، یکی از مشهورترین هنرمندان این سبک، با تشکیل گروه سوپر اِتوایل در سال ۱۹۷۹، به محبوبیت روزافزون ام‌بالاکس کمک شایانی کرده است.

جالب است بدانید یوسو ندور با ساخت استودیوی چشمان باز، به همکاری با هنرمندان بین‌المللی پرداخت و توانست موسیقی ام‌بالاکس را به گوش جهانیان برساند. فروش بیش از ۵.۱ میلیون نسخه از آهنگ “۷ ثانیه” گواهی بر موفقیت جهانی این هنرمند است.

زیلین (Zilin)

زیلین یک سبک موسیقی اصیل بنینی است که ریشه‌های عمیقی در موسیقی سنتی و آیین‌های مذهبی این کشور دارد. این سبک با تمرکز بر تکنیک‌های صوتی پیچیده و خوانندگی قدرتمند، به عنوان یکی از منحصر به فردترین سبک‌های موسیقی آفریقایی شناخته می‌شود.

آنژلیک کیجو، خواننده مشهور آفریقایی، با الهام از سبک زیلین، توانسته است موسیقی آفریقایی را به سطح جهانی برساند. با این حال، کیجو به دلیل تلفیق عناصر مدرن در موسیقی خود، همواره مورد انتقاد برخی از منتقدان قرار گرفته است. با این وجود، نمی‌توان تأثیر مثبت او بر موسیقی آفریقایی را نادیده گرفت.

گناوا (GNAWA)

گناوا یک سبک موسیقی عرفانی و ریشه‌دار در صحرای آفریقا است. این سبک که با نام‌های اتنو-پاپ و گناوا بلوز نیز شناخته می‌شود، بر اساس موسیقی نواحی شمال آفریقا و آهنگ‌های مذهبی ساخته شده است. گناوا با استفاده از سازهای سنتی مانند سنتیر و گیمبری، فضایی عرفانی و معنوی را برای شنونده ایجاد می‌کند.

ریشه‌های تاریخی گناوا به دوران اسارت بردگان آفریقایی در مراکش بازمی‌گردد. با گسترش زبان بامبارا در این منطقه، موسیقی گناوا نیز به تدریج شکل گرفت. امروزه، گناوا به عنوان یکی از محبوب‌ترین سبک‌های موسیقی در مراکش شناخته می‌شود و در کافه‌ها و مراکز موسیقی این کشور به وفور یافت می‌شود.

نتیجه‌گیری

در این مطلب به بررسی دلایل محبوبیت موسیقی آفریقایی میان نوازندگان پرداختیم و گفتیم کدام یک از دستگاه‌های موسیقی که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند، متعلق به آفریقا هستند.