در بین دو دشت تفتیده لوت و کویر، نگینی بر دل سرزمین خورشید و آفتاب نقش بسته است، شاهکاری که هر چند آوار روزگار کمر به ویرانی اش بست اما ذوق سرشار معماران ایرانی جانی دوباره به آن بخشید.
قدمتش را به اواخر زندیه و اوایل قاجار نسبت می‌دهند، باغ گلشن که در محله‌ای به همین نام قرار دارد و ۲۷۰ سالگی‌اش را پشت سر می‌گذارد، شاهکاری است که نوع معماری آن حیرت گردشگران داخلی و خارجی زیادی را برانگیخته و قلم به تحسین آن نگاشته‌اند.
محمد عرب -رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان طبس، امروز چهارشنبه ۲۹ اسفند ضمن بیان این مطلب به رسانه‌ها افزود: باغ گلشن یکی از باغ‌های نادر ایرانی، بسیار زیبا و تاریخی است که آب دائمی در آن جریان دارد و طراحی آن بر اساس نمونه چهار باغ و برگرفته از آیات قرآنی درباره بهشت است. دو نهر آب روان و دائمی در آن جریان دارند و متعلق به دوره افشاریه -رزندیه است که توسط میرحسن خان، سومین حاکم طبس از سلسله خوانینی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند، در سال ۱۲۱۸ ه.ق ساخته شده است.
وی ادامه داد: وب سایت انگلیسی دیلی تلگراف سال ۲۰۰۸ نام این باغ را در فهرست ۵۰ باغ زیبای دنیا منتشر کرد و «پنه لوپه هابهوس» نویسنده بریتانیایی و کارشناس باغ‌های ایرانی توصیف ویژه‌ای از باغ گلشن طبس ارائه می‌دهد و آن را بهشتی روی زمین می‌خواند که دیدن آن ارزش هفت ساعت رانندگی در کویر را دارد، همسر آندره گدار، معمار معروف فرانسوی نیز می‌گوید: «در این باغ حوضی بزرگ با فواره‌های متعدد وجود دارد که آب یعنی این ماده با ارزش را مانند تحفه‌ای به آسمان می‌فرستد»، «سون هدین سوئدی» نیز در سال ۱۹۰۶ میلادی در سفرش به طبس از کیفیت معجزه‌آسای آب جاری در این باغ شگفت‌زده شده است.
به گفته عرب بوی معطر گل‌ها از چند قدمی مشام جان هر عابری را نوازش می‌دهد، از در که وارد شوی، درختان کوتاه و بلند و گل‌های رنگارنگ مانند گردن آویزی گرداگرد باغ جلوه‌گری می‌کند، درختانی که از دل تاریخ کویر سربرآورده و ریشه در تاریخ کهن این سرزمین دارد. سمفونی باد با موسیقی آواز گنجشکان در هم آمیخته و زیبایی و شکوه باغ را دو چندان کرده است.
عرب افزود: طرح این باغ برگرفته از معماری اصیل باغ های ایرانی و جریان آب دائمی در طراحی و تقسیمات آن تاثیر زیادی داشته است. خطوط اصلی باغ شامل دو خیابان عمود برهم که سطح باغ را به چهار مربع بزرگ تقسیم می‌کند و هر یک از این مربع‌ها مجددا به چهار مربع کوچک‌تر تقسیم می‌شوند و هر کدام از این فضاها به کاشت گونه‌ای از درختان اختصاص یافته که تنوع گونه‌های گیاهی باغ گلشن در نوع خود بی‌نظیر است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی طبس اظهار کرد: آب ورودی به باغ معروف به نهرین از ورودی شرقی وارد فضایی بنام بخش آب (بخشو) شده و به دو قسمت مساوی تقسیم و در طول باغ طی مسیر می‌کند. در مرکز باغ استخر بزرگی قرار دارد که جریان پلکانی آب از دو طرف آن عبور می‌کند و قسمتی از آب وارد حوض شده و فواره‌های طبیعی و خوش تراش آن را به صدا وادار ساخته و فضایی بسیار دلنشین فراهم آمده که دل هر بیننده‌ای را می‌فریبد.
به گفته عرب طول باغ از در ورودی تا انتهای محور ورودی ۲۶۶ متر و پهنای آن ۲۶۰ متر است. مساحت باغ ۷۴ هزار و ۵۰۰ مترمربع است و طرح باغ به احتمال زیاد در یک نخلستان پیاده شده است؛ زیرا درختان خرما در آن به صورت پراکنده و بدون نظم خاصی وجود دارند. فقط یک ساختمان که از آن با عنوان عمارت سردر یاد می‌شود در باغ وجود دارد. ساختمانی دو طبقه که یک زیرزمین کوچک هم در آن دیده می‌شود.
عرب افزود: بنایی که شهریور ۵۷ بر اثر زلزله به طور کامل از بین رفت و ساختمان فعلی بر اساس نقشه بنای قدیمی دوباره سر برافراشت و جزء بناهای شاخص طبس محسوب می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طبس گفت: باغ گلشن طرحی مربعی دارد که مانندش فقط در تاج محل هند به چشم می‌خورد، در این ساختار طول و عرض باغ با هم برابر و با خیابان‌های موازی، به یکدیگر متصل شده است.
عرب به مرمت و بازسازی قسمت‌هایی از این اثر باشکوه و منحصر به فرد اشاره و اظهار کرد: روشنایی و به‌سازی معابر اصلی تقریبا انجام شده و برای بازدید مسافران نوروزی آماده است اما فضاهای غیر از محورهای اصلی با مشکل روشنایی و کف‌سازی و آفات و آسیب‌های فضای سبز مواجه است که موضوع روشنایی با نصب پروژکتورهایی توسط شهرداری به طور موقت برطرف شده است.
وی با اشاره به پیگیری برای ثبت جهانی باغ گلشن، افزود: ثبت جهانی باغ گلشن از دستور و برنامه ما خارج نشده و کماکان پیگیر هستیم تا با رفع نواقص و تکمیل پرونده این اثر فاخر را به فهرست باغ‌های ایرانی ثبت جهانی الحاق کنیم. نواقص و موانعی برای ثبت جهانی این پرونده وجود دارد که با تعامل و همراهی همه دستگاه‌های اجرایی برطرف خواهد شد و در بحث کلان نیز با کمک مسئولان روند ثبت جهانی شدن این اثر تسریع خواهد شد.
وی از مسئولان درخواست اختصاص اعتبار ویژه به باغ گلشن کرد و گفت: باید از محل اعتبارات ملی هم بودجه‌ای به آن اختصاص دهند هر چند این بنا یک سال اعتبار ملی گرفت اما سال مالی ۹۶ اعتباری از این محل نداشت و تاکنون مشخص نشده است که آیا برای سال آینده اعتباری از این محل دارد یا خیر.
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طبس، این اثر تاریخی باید دارای هشت عنصر برای ثبت در فهرست آثار جهانی باشد که چهار عنصر آن کامل شده است و نواقص چهار مورد دیگر هم باید برطرف شود که اجرای کد ارتفاعی معابر، سردر باغ، تکمیل نشدن حصار و… از این موارد است.
وی افزود: برای ثبت جهانی نیازی به بازسازی و سامان دهی کامل باغ نیست چون وجود چند شاخصه کافی است و چنان چه قسمتی از بنا مرمت شود و به اصالت اولیه برگردد، برای بازدید و ارزیابی کارشناس یونسکو کفایت می‌کند.
وی به وجود نواقصی در سردر باغ گلشن اشاره کرد که با نقشه‌ها و جزئیات طرح اصلی همخوانی ندارد و باید برطرف و تعیین تکلیف و تصمیم گیری برای برخی فضاهای خالی و پوشش گیاهی باغ و مشکل روشنایی فضاهای اطراف نیز انجام شود.
به گفته وی، این اثر باشکوه ۲۰ دی ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و یکی از مهم ترین باغ‌های ایران به شمار می‌رود.
انتهای پیام