حسین صمدی – پژوهشگر و فرهنگیار منطقه خیض دشت بیاض استان خراسان جنوبی – در گفت‌وگو با ایسنا، درباره آداب و رسوم رمضانی این شهر، گفت: «کلوخ اندازون» یکی از رسوم این شهر پیش از آغاز ماه رمضان بود که طی اجرای این رسم مردم به طبیعت می‌رفتند و ضمن تفریح غذاهای خوب و مقوی می‌خوردند تا در طول ماه رمضان در خانه بمانند و مشغول عبادت باشند. همچنین غبارروبی و زدودن آلودگی‌ها از چهره مساجد، خانه و محلات و تهیه مایحتاج ماه رمضان مانند نان لواش، نان‌های مغزی و… نیز از جمله اقدامات پیش از فرارسیدن ماه مبارک رمضان بود. از سوی دیگر تهیه طبل و شیپور نیز برای بیدار کردن مردم در زمان سحر از دیگر فعالیت‌های مقدماتی مردم خیض دشت بیاض در گذشته بود.
به گفته او روزه گرفتن در سه روز آخر ماه شعبان، کارهایی برای آرایش و پیرایش و… از دیگر کارهایی بود که مردم برای استقبال از ماه رمضان انجام می‌دادند.
این فرهنگیار با بیان اینکه کودکان در این منطقه روزه کله گنجشکی می‌گرفتند، توضیح داد: کودکانی که به سن روزه گرفتن نرسیده بودند همزمان با سایر اعضای خانواده برای سحری خوردن بیدار می‌شدند، اما وسط روز مادر چیزی برای خوردن به آنها می‌داد و سپس او از پدربزرگ یا مادربزرگ می‌شنید که اگر دو تکه روز (قبل و پس از غذا خوردن او را) به هم بدوزند کودک نیز یک روزه کامل گرفته است. با این کار کودکان برای روزه گرفتن در سال‌های بعد آماده می‌شدند.
او ادامه داد: بلغور و شیر، اشکنه گوجه فرنگی، قروت، اشکنه آردی، کدوحلوایی، حلوای شیره انگور، آش برنج و … از جمله غذاهایی بود که مردم خیض دشت بیاض در گذشته هنگام افطار روزه خود را با آنها باز می‌کردند. برای وعده سحری نیز غذاهایی مانند تخم مرغ و شیره، ساوری پلو، گُرماست، آبگوشت، اشکنه برگه زردآلو و… می‌خوردند.
صمدی درباره طرز تهیه «ساوری پلو» یا گندم پلو، توضیح داد: «ساور» در زبان خراسانی معنی خرده ریز را دارد. برای تهیه «ساوری» گندم را با آب می‌پختند و آن را در ظرف‌هایی در آفتاب پهن می‌کنند تا خشک شود. سپس آن را بو می‌دادند و آسیاب می‌کردند تا بلغور شود. در خراسان این بلغور را ساوری می‌نامند. برای طبخ غذا بلغور را تفت می‌دادند و مانند برنج آبکش می‌کردند و با گوشت قرمه و پیازداغ آن را دم می‌کردند.
او درخصوص مناجات‌خوانی‌ها در خیض دشت بیاض، بیان کرد: مناجات خوانی یا شوخوانی‌ها در اصطلاح محلی به فاصله ۲۰ دقیقه انجام می‌شد تا افرادی که خواب مانده‌اند برای سحری بیدار شوند. شوخوان‌ها افرادی خوش صدا و با سواد بودند که در گذشته به بام منازل می‌رفتند و ابتدا سوره حمد را قرائت می‌کردند و بعد با اصواتی خوش با خواندن شعرهایی به نیایش پروردگار می‌پرداختند.
این فرهنگیار گفت: در شب آخر ماه رمضان نیز مراسم الوداع خوانی برقرار بود و مبالغی که در دوره‌های قرآن جمع‌آوری کرده بودند به خادمان مسجد و روحانیان می‌دادند و مقداری را بین فقرا تقسیم می‌کردند و برای عیدفطر آماده می‌شدند.
به گفته او جلسات قرآن در منازل و مساجد برگزار می‌شد و زمانی که سوره خاص «توحید» به شخصی می‌رسید، آن شخص موظف بود آش نذری بین حاضران و همسایگان توزیع کند.
انتهای پیام