شفقنا رسانه- داود نعمتی انارکی در بیان اصولی که رسانه ها در زمان حوادثی مثل انفجار بندر شهید رجایی بندر عباس باید درنظر بگیرند، می گوید: اصول بسیاری وجود دارد که باید از سوی رسانه ها در زمان بحران رعایت شود. از جمله؛ سرعت و دقت در انتشار، بی‌طرفی و انصاف، رعایت حریم خصوصی افراد آسیب‌دیده و خانواده‌هایشان، پرهیز از انتشار تصاویر و اطلاعات شخصی آن ها، مسئولیت‌پذیری، مطالبه گری رسانه، داشتن دانش کافی و تخصص در  موضوع حادثه، ایجاد یک سیستم مدیریت اطلاعات قوی برای جمع‌آوری، پردازش و انتشار اطلاعات دقیق، شفافیت در ارائه اطلاعات و گزارش‌ها، اعلام منابع اطلاعات و بکارگیری روش‌های راستی‌آزمایی در برابر اطلاعات نادرستی که منتشر می شود.

داود نعمتی انارکی عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه صداوسیما در بیان ارزیابی خود از عملکرد رسانه ها در رابطه با اطلاع رسانی درباره حادثه بندر شهید رجایی به شفقنا رسانه می گوید: اطلاع رسانی در خصوص یک بحران در ساعات اولیه توسط رسانه های جریان اصلی بنا به دلایل مختلف نسبت به رسانه های جدید با چالش هایی همراه است، همواره در ساعات اولیه بحران‌ها، رسانه‌ها با چالش‌هایی مثل کمبود اطلاعات دقیق مواجه اند، یا بعضا با خبرهای تایید نشده ای مواجه می شوند که هیچکس نمی تواند آن ها را تایید کند و همچنین با احتمال انتشار شایعات مواجه هستند و یا اینکه تیم خبری رسانه نتواند در آن وضعیت بحران، عملکردی سریع و حرفه ای از خود نشان دهد. بنابراین ممکن است در ساعات اولیه نتوانند به طور کامل نیاز خبری مخاطب را برطرف کنند. نکته دیگر اینکه، در جامعه ما عوامل سیاسی مختلفی بعضا مانع اطلاع رسانی سریع و همه جانبه رسانه ها نسبت به حوادث اینچنینی می شود، شاید دلیل آن ها این باشد که اول باید ابعاد حادثه را سنجید، علت ها را مشخص کرد و بعد اطلاع رسانی کرد و یا اینکه معتقدند که رسانه ای ها نمی توانند حساسیت های امنیتی را بخوبی درک کنند، به همین دلایل شاهدیم که اطلاع رسانی و پرداختن دقیق و حرفه ای رسانه ها نسبت به بحران با اشکالاتی همراه می شود.

او ادامه می دهد: چنین عوامل و ‌نگرش هایی می توانند بر عملکرد حرفه ای رسانه ها در وضعیت بحران و اطلاع رسانی سریع آن ها اثر نامطلوبی بگذارد و بنظر من در حادثه بندر شهید رجایی به لحاظ خبررسانی همراه با تحلیل و‌ واکاوی دقیق ماجرا اشکالاتی وجود داشت. این نکته را هم عرض کنم که برای ارزیابی دقیق‌تر، باید به بررسی اخبار و ‌محتواهای منتشر شده توسط رسانه‌های مختلف در آن زمان و سرعت انتشار اخبار و میزان دقت اطلاعات منتشر شده پرداخت. ضمناً باید چالش های رسانه ها که هم جنس داخلی دارند و هم خارج از رسانه اعمال نظر می کنند را شناخت و برای کاهش تاثیر آن ها برنامه ریزی کرد.

در چنین حوادثی خبرنگاران و رسانه ها باید به چه نکاتی توجه کنند؟ نعمتی انارکی پاسخ می دهد: رسانه ها و عوامل آن ها در حوادث و بحران ها باید سه نکته اساسی را مد نظر داشته باشند؛ اول اینکه بحران ها انواع مختلف دارند؛ طبیعی، سیاسی، اجتماعی و…. که جنس هر کدام این ها  متفاوت است، اما همه در یک واژه مشترکند و آن واژه “بحران” است و پرداخت رسانه ای نسبت به بحران ها اصولی دارد که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می کنم.  نکته دوم توجه به نیاز جامعه است، چون جامعه در شرایط حوادث و بحران نیازمند اطلاعات درست است، اطلاعات و تحلیل هایی که بتواند پازل اطلاعاتی مخاطبان را شکل دهد، هر رسانه ای که بتواند با روایت های خبری و تحلیلی خود این پازل را شکل دهد بی شک اعتبار مضاعفی از مخاطب دریافت می کند.  نکته سوم وجود فضای رقابتی بین رسانه هاست. باید بپذیریم که فضای انحصار شکسته شده و اکنون با تعدد رسانه ها فضای رقابتی شکل گرفته است و در این فضا اصل بر جذب مخاطب با ارائه رویکرد حرفه ای است.

نعمتی انارکی در ادامه به اصولی اشاره می کند که رسانه ها و خبرنگاران در زمان بحران باید رعایت کنند. او می گوید: اصول بسیاری وجود دارد که باید از سوی رسانه ها در زمان بحران رعایت شود‌ که بیان آن ها در یک مصاحبه تلفنی امکان پذیر نیست، اما برخی از این اصول را مطرح می کنم؛ سرعت و دقت در انتشار: رسانه باید در انتشار سریع اخبار صحیح اقدام کند، تعلل به هر دلیلی موجب  می شود که از روایت اول فاصله بگیرد، همچنین پرهیز از انتشار شایعات و اطلاعات نادرست، در اعتبارزایی برای رسانه تاثیر دارد.

نعمتی انارکی بی‌طرفی و انصاف را اصل دیگری عنوان می کند که رسانه ها در زمان حوادث و اتفاقات باید رعایت کنند و می گوید: ضمن آنکه ارائه گزارش‌های بی‌طرفانه و منصفانه و پرهیز از جانبداری در جذب مخاطب تاثیر دارد. باید توجه داشته باشیم که مخاطب امروز مخاطب دارای قدرت تحلیل و چند جانبه نگر است و بنابراین تحت تاثیر تحلیل ها و روایت های یکسویه قرار نمی گیرد.

او در بیان موارد دیگر می گوید: رعایت حریم خصوصی افراد آسیب‌دیده و خانواده‌هایشان و پرهیز از انتشار تصاویر و اطلاعات شخصی آن ها از نکاتی است که باید به لحاظ اخلاقی رعایت کرد. علاوه بر آن مسئولیت‌پذیری رسانه ها مبتنی بر مدل هنجاری مسئولیت اجتماعی نقش مهمی در اعتماد مخاطب به رسانه دارد. این مسئولیت اجتماعی از طریق مطالبه گری رسانه در شرایط مختلف انجام می شود. مطالبه گری رسانه موجب پاسخگویی مسئولان و پذیرش اشتباهات و اصلاح روندهای غلط می شود که رسانه ها باید به آن توجه ویژه نشان دهند.

نعمتی انارکی ضمن تاکید بر اینکه داشتن دانش کافی و تخصص در  موضوع حادثه و مسائل مرتبط با آن و استفاده از منابع معتبر در پرداخت رسانه ای از اهمیت برخوردار است و موجب جلب توجه مخاطب به پیام رسانه می شود، ایجاد یک سیستم مدیریت اطلاعات قوی برای جمع‌آوری، پردازش و انتشار اطلاعات دقیق و به ‌روز را از دیگر اصولی عنوان می کند که به رسانه کمک می کند و می گوید: این مسئله می تواند در مدیریت بحران نقش آفرینی کند، یکی از راه های جلوگیری از گستردگی بحران، توجه به اطلاع رسانی دقیق است و این امر با ایجاد سیستم مدیریتی کارآمد امکانپذیر است.

او ادامه می دهد: شفافیت در ارائه اطلاعات و گزارش‌ها، اعلام منابع اطلاعات و بکارگیری روش‌های راستی‌آزمایی در برابر اطلاعات نادرستی که منتشر می شود ضروری کار رسانه ای است، بخصوص در شرایط بحران که حجم شایعات و توجیه کردن ها افزایش می یابد، رسانه می تواند با اصل شفافیت فضای رویداد را از غبار بزداید و صحنه ای شفاف در معرض دید مخاطب بگذارد.

این استاد ارتباطات در بیان راه های مقابله با افزایش بحران می گوید: نشان دادن همدردی و همدلی جامعه با افراد آسیب‌دیده و خانواده‌هایشان، پرهیز از ایجاد اضطراب و تشویش از دیگر راه های مقابله با افزایش بحران است که رسانه ها باید به آن توجه نشان دهند، تاثیر چنین اصلی بر مردم بحران زده است که خواهند دید جامعه در کنار آن هاست و لذا در تحمل مشکلات و خروج از بحران تاثیرگذار خواهد بود.

نعمتی انارکی به بیان اصولی می پردازد که رسانه ها باید برای بعد از بحران به آن توجه کنند و می گوید: در واقع فروکش کردن بحران به معنی اتمام کار رسانه نیست. پس از بحران مسائل و مشکلاتی وجود خواهد داشت که نباید از نگاه رسانه ها دور بماند، همین حادثه بندر شهید رجایی، هنوز ابهاماتی دارد که رسانه ها با پرداختن حرفه ای به آن می توانند در شفاف سازی موضوع موثر باشند و یا پیگیری هایی که نسبت به مصدومین حادثه توسط دیگر سازمان ها باید مورد توجه باشد، می تواند دست‌ مایه بسیاری گزارش ها برای سرعت بخشیدن به رفع مشکلات باشد.

او ادامه می دهد:  بررسی و تحلیل علل وقوع حادثه با همکاری کارشناسان و متخصصان، انتقاد سازنده از عملکرد نهادهای مسئول در پیشگیری از وقوع حادثه، پیشنهاد راهکارهای عملی برای جلوگیری از وقوع حوادث مشابه در آینده، آموزش عمومی در مورد ایمنی و پیشگیری از حوادث و تمرکز بر داستان‌های زندگی افراد آسیب‌دیده، از دیگر مواردی است که رسانه ها باید بعد از فروکش کردن حادثه به آن ها بپردازند، مواردی که می تواند پازل اطلاعاتی مخاطبان را تکمیل کند تا بتوانند در شرایط مشابه، قدرت مقابله با بحران را داشته باشند. پیگیری مطالبات بازماندگان از دولت و نهادهای مسئول، اطمینان از رسیدگی به مشکلات و جبران خسارات، نشان دادن نقش مردم در امدادرسانی و کمک به بازماندگان و موارد بسیار دیگر از مواردی است که رسانه ها پس از بحران می توانند به آن بپردازند.