رویداد۲۴| ایران که حتی در اوج جنگ با اسرائیل و تنش‌های مستقیم با آمریکا هم به باز بودن پنجره دیپلماسی تاکید داشت، این روز‌ها تغییر لحن محسوسی دارد! آنچه از سخنان مقامات رسمی و کارشناسان برمی‌آید این سوال را به صورت جدی مطرح می‌کند که آیا تهران در آستانه یک چرخش در سیاست خارجی قرار گرفته است؟

از مذاکره تا موضع‌گیری قاطع

پس از حملات تجاوزکارانه اسرائیل و پاسخ قاطعانه ایران، بسیاری از ناظران گمان می‌کردند رویکرد ایران در برابر غرب وارد فاز جدیدی از تقابل شود، اما سخنان چهره‌هایی، چون عباس عراقچی، وزیر خارجه، نشان داد که تهران همچنان مسیر دیپلماسی را باز می‌داند؛ مشروط بر اینکه منافع ایران در مذاکرات در نظر گرفته شود.

عراقچی در گفت‌و‌گو‌های رسمی بار‌ها تأکید کرده بود که «پنجره دیپلماسی باز است» و حتی برگزاری نشست‌های اخیر با نمایندگان اروپایی نیز ثابت کرد که فضای کلی، ادامه مذاکرات با رویکردی محتاطانه است. اما در هفته‌های گذشته، از دل همین فضای محتاط، لحن جدیدی برون آمده است؛ لحنی که گویی دیگر ملاحظه‌ای برای واژه‌ها ندارد و مستقیم به سمت اعلام مواضع صریح و قاطع می‌رود.

نشانه‌های تغییر از کجا شروع شد؟

همین دیروز فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت صراحتاً گفت که تبادل نظر با اروپا به معنی تلاش برای توافق نیست. تنها نشانه بارز تغییر رویکرد، اما این نیست؛ عباس عراقچی وزیرخارجه کشورمان نیز در گفت‌و‌گو با روزنامه انگلیسی فایننشال‌تایمز گفته: «همه چیز می‌تواند از سر گرفته شود. آنها می‌توانند از سر بگیرند، ما می‌توانیم از سر بگیریم. هیچ آتش‌بس رسمی وجود ندارد و همه چیز ممکن است و فقط ایران نیست که باید نگران و دلواپس باشد.»

او تاکید کرده که «اگر مذاکرات را از سر بگیریم، آنها باید توضیح دهند که چرا در بحبوحه مذاکرات قبلی به ما حمله کردند و باید اطمینان حاصل کنیم که دیگر این کار را تکرار نمی‌کنند و باید به نحوی خساراتی را که به ما وارد کرده‌اند جبران کنند؛ بنابراین بدیهی است که مذاکره جدید نمی‌تواند وقایع میدانی را نادیده بگیرد.»

عراقچی در این مصاحبه درباره شروع دوباره غنی‌سازی و اینکه اورانیوم ۶۰ درصد کجا بوده است، پاسخ روشنی نداده، اما تاکید کرده که «ما مذاکره می‌کنیم تا قانعشان کنیم غنی‌سازی صفر ممکن نیست.»

از سوی دیگر، سعید خطیب‌زاده، معاون کنونی وزیر خارجه و سخنگوی اسبق، در اظهاراتی که بیشتر به هشدار شباهت دارد، گفته است: «عجله‌ای برای ورود به هر نوع تعامل غیرمستقیم با آمریکا نداریم». او اضافه کرده که «به آمریکا باید نشان دهیم که نمی‌تواند بی‌پروا به حاکمیت کشور‌ها حمله کند».

این ادبیات، گرچه همچنان در چهارچوب دیپلماتیک است، اما آشکارا از روحیه گفت‌و‌گو فاصله گرفته و رنگ و بویی از بازدارندگی دارد.

تحلیل‌گران چه می‌گویند؟

رحمان قهرمان‌پور، تحلیلگر سیاست خارجی، در شبکه اجتماعی ایکس نوشته: «تندتر شدن مواضع عراقچی در روز‌های اخیر می‌تواند دو دلیل داشته باشد: یا چینی‌ها در حال لابی با آمریکا هستند و ایران می‌خواهد موضع تند‌تر بگیرد تا در مذاکرات آتی دست برتر را داشته باشد یا اینکه تصمیم نظام این است که مذاکره نتیجه‌ای ندارد و باید برای دفاع نظامی آماده شود.»

هر دو سناریو، به نوعی چرایی این تغییر رفتار تهران را توضیح می‌دهد، اما واقعیت این است که فضای منطقه نیز به‌شدت دستخوش تحولات سریع شده و انتظار برای یک «فرصت طلایی» در دیپلماسی، شاید دیگر عملی نباشد.

رویکرد تازه یا واکنش به ناامیدی؟

در هفته‌های اخیر، نه‌تنها اروپا سیگنال مثبتی برای انعطاف نشان نداده، بلکه لحن برخی پایتخت‌های غربی نیز در قبال ایران تندتر شده است. همین موضوع، به تعبیر برخی تحلیلگران داخلی، دولت را به این نتیجه رسانده که باید از موضع منفعل خارج شود.

سؤال مهم، اما همچنان پابرجاست: آیا این لحن تند، مقدمه‌ای برای امتیازگیری بهتر در آینده است؟ یا واقعاً مسیر گفت‌و‌گو بسته شده و ایران در حال چرخش به سمت تقابل بیشتر است؟

با همه نشانه‌های تغییر، هنوز نمی‌توان گفت ایران مسیر دیپلماسی را بسته است. همان‌طور که خطیب‌زاده گفته، «بازرسان آژانس به زودی به ایران بازخواهند گشت» و این موضوع نشانه روشنی از تداوم همکاری است. اگرچه که هنوز معلوم نیست در این سفر شاهد چه سطحی از همکاری با آژانس خواهیم بود و شرایط چه طور پیش خواهد رفت. آنطور که فعلا به نظر می‌رسد، تهران تصمیم گرفته از زبان و لحنی قاطعانه‌تر استفاده کند؛ باید منتظر ماند و دید که حاصل این رویه در هفته‌های آتی چیست.